Расказ македонского писателя Панде Манойлва
КОГА ЌЕ ГИ СНЕМА ПТИЦИТЕ
Во своите шеесет години Христо не запомнил толку долга и толку студена зима. Првиот снег започна да паѓа на празникот „Свети Никола", во средината на декември. И тоа се случуваше, речиси, секојдневно: наврни, наврни и чиниш, смрзни се снегот, нареди се слој врз слој, за снежната покривка во градот да достигне и до осумдесет сантиметри а температурата да слезе до минус дваесетиседум степени целзиусови под нулата. Студот со својата невидлива сила знаеше да му влезе в коски, да го стресе овој маж, како земјотрес, та почнуваше да хука во рацете, да ги топли со здивот кој од неговата уста излегуваше како чад од стара локомотива, од оние, влезените во историјата, кои работеа на водена пареа.
Стуткан, завиткан во ќебе, седејќи во старата излитена фотелја, со руска шубара на главата, со мислите тонеше во минатото. Ги пребројуваше годините, зимите што ги поминал, буричкаше во настаните што ги доживеал од најраното детство, анализирајќи си го, притоа, пишаното од Бога, изреченото од трите наречници. Не знаеше што зима е оваа со таков студ што стегаше секаде наоколу, но, само во неговиот град и во котлината во која беше сместен тој град, се прашуваше дали климата е континентална како што пишуваше во старите учебници по географија, или е сибирска, дојдена некаде од север со некое невидливо ветре забревтано од бескрајните тајги на Сибир. Правејќи споредби на температурите меѓу Далечниот исток и неговиот југ, дојде до заклучок, дека, сепак во Сибир, зиме температурите се спуштаат и под минус педесет степени под нулата, а во неговиот град до минус триесет степени, а средно земено, дека, сепак ова е уралска зима, како што некогаш, во писмата испратени од градот Уфа, Башкирија, пишуваше Тего, пријател на дедото на Христо, пропаден од јужниот дел на Македонија неколку години по завршувањето на Граѓанската војна. Таму, во овој голем град на Советска Русија, зиме, температурите биле исто толку ниски, а летатата исто толку топли, како и во неговиот град.
Уште вториот ден, кога наврнаа првите педесетина сантиметри снег, на балконот, зад прозорецот од балконската врата забележа јато од десетина врапчиња. Смрзнати од студот и збунети од големиот снег, бараа стреа каде да се засолнат, бараа трошка лебец да преживеат. Кога го виде тоа Христо, помисли дека врапчињата се неговите расеани мисли, одлетани вон, во силната снежна вејавица. Стана од фотелјата, ја поднамести длабоко на главата руската шубара, зеде парче лебец од кујната и полека, без да тропне или да помести некој предмет, ја подотвори балконската врата и почна да го рони трошка по трошка. За момент јатото врапчиња се исплаши, пркнаа во лет и застанаа на една гранка од блиското дрво. Нивните исплашени погледи беа упатени кон човекот, кон неговата шубара која им заликуваше на страшен сив мачор. Како да очекуваа што ќе стори тој, дали сака да ги испади, или, ете, така случајно излегол... Веројатно, тоа беа врапчиња кои имаа гнезда во стреите од соседните куќи или во стреата на зградата во која живееше овој човечец, кој, ете, досега не го виделе со капа.
Христо, го очекуваше ова од врапчињата. Откако го изрони парчето леб на балконот, влезе во собата затворајќи ја вратата зад себе, исто така внимателно како и што ја отвори. За да не ги вознемири птиците – гости, кои сега го демнеа од гранката на дрвото, застана зад пердето за да не го забележат, за случајно пак да не се исплашат ако го видат, и, потем, така, преплашени да одлетаат некаде во студот премрзнати и гладни.
Не поминаа ниту две-три минути, кога врапчињата видоа дека нема никој, пак долетаа на балконот. Забележувајќи ги трошките леб, почнаа да колваат од храната, потпркнувајќи со крилцата од радост.
-Врапчиња! Гладни врапчиња!- промрморе Христо гледајќи ги низ прозорецот.
На зборовите „гладни врапчиња", се сепна, се стаписа, побледе... Со мислите се врати назад во минатото.
-Гладни врапчиња? Гладни...
Погледна кон малите птици кои се уште колваа од трошките леб потскокнувајќи на тенките ко врбови прачки, ноџиња... Меѓу нив имаше едно слабичко, кое изнемоштено стоеше настрана и со тажен поглед, свртено со главчето нагоре, гледаше во снегулките кои непрестано паѓаа од небото. Како сираче, како детенце без родители, оставено на милост и немилост на снежната бура...
-Гладни врапчиња... Деца...- прашувајќи се длабоко во себе, како да се присети на нешто.
Се сети на едно писмо на тој ист Тего трагичен херој од Леринско, офицер во единиците на Демократската армија на Грција, што му го напишал на неговиот дедо писмото со печат на пликот на поштата на градот Уфа, десетина години по завршувањето на Граѓанската војна. Му го читал Христо тоа писмо на својот дедо, кога бил во второ одделение, на глас му го читал за да чуе и неговата неписмена баба зашто не верувала што му чита нејзиниот маж и сакала да провери и да направи споредба за напишаното во писмото.
-Читај, чедо, зашто во напишаното во писмото и самиот Бог не верува! Дедо ти, можеби ме лаже,- му зборуваше таа вознемирена од прочитаното.
А во писмото пишуваше:
„Од сите страни од небото паѓаа напалм бомби. Земјата гореше, куќите гореа, луѓето... Сè ставаа под нож, ја чистеа земјата, не поштомеа. Децата ги собиравме, ги одделувавме од мајките за да ги испратиме преку граница, да ги спасиме од пеколот... А тие, како исплашени, гладни врапчиња, испадени од своите домови, од своите гнезда, гледаа со насолзените очи во нас, во неизвесноста... Едно од нив како да го препознав по ликата, по твојата лика..."
И дедо му и баба му, се сети Христо, во тој момент, почнаа да плачат, да ридаат на сиот глас. Него, на Христо, ништо не му кажуваа. Дете беше, а дете може ли да знае што се тоа напалм бомби? Знаеше што се врапчиња, зашто секој ден ги гледаше околу себе, на гранките од дрвјата, на покривот од куќата, под стреата... А, бомби? Авиони што летаат како врапчиња над Вичот планина, што ли ќе е тоа?
-Ми одлета врапчето! Моето врапче од старото гнездо ми го испадија! Ах, чедо мое,- писна баба му.
И дедо му заплака. Го гушна Христо на градите во силна прегратка и низ солзи проговори:
-Ти го прогонија братчето, твоето постаро братче, Христо, Христосе мој... Братчето кое не успеа да го видиш, како и твоите родители што не ги виде... Последната рожба што остана под старата стреа... Кој знае каде одлета само и гладно, во Чехија ли, во Полша ли? Бугарија, Унгарија? А, ако одлета во Сибир, ако ветрот го понесе во снежните вејавици на оваа пустелија? Ах, врапче мое, дедино...
Неколку дена по тој настан дедо му на Христо замина во непознат правец, во непознати држави. Без пасош, без никакви документи замина, зашто тука, во овој град го сметаа за туѓинец, за апатрид. И на небото и на земјата со години го барал, во Будимпешта, во селото Мадара крај Шумен го барал своето внуче – последното врапче од родната стреа во Кономлади и Арменско од која беа прогонети сите, од род и пород за да им го сотрат сојот дојденците, за името да им го сотрат.
По неколку години талкање и илегално минување на границите на повеќе држави, пристигнал старецот во градот Уфа во Уралската област... Една зима, слична на зимите во градот од кој ненадејно исчезна.
Го најдоа смрзнат, завиткан во парталосан, излитен војнички шинел, легнат на стара, дрвена клупа во чекалната на железничката станица.
- Кој си ти, од каде доаѓаш?- го прашуваше иследникот во полициската станица.
Молчеше. Немаше никаков документ во себе. Ниту адреса имаше од неговиот стар пријател Тего кој веројатно, сеуште живееше во овој убав град.
-Од каде доаѓаш и со какви намери?- повторно праша иследникот и со сета сила, со тупаница го удри по носот.
Бликна крв, црвена, како црвената петокрака на капата на полицискиот службеник.
-Дојдов да го побарам моето врапче... Моето...- не дорече изнемоштениот дојденец, а крвта веќе бликаше и од неговата уста.- И во Сибир ако треба ќе го барам, тоа ми е најмилото што го имам, моето в...- не дорече „внуче", туку ја прошепоти само буквата „в" и се онесвести, падна во бессознание. Наредните денови, како уфрлен шпион од Југославија го спровеле во некој од логорите во Сибир.
Така Тего и напиша во последното писмо испратено на привремената адреса во „Областа" на бабата на Христо, кое тој, на нејзино барање го прочита гласно. Последното писмо со кое како да дојде и смртта на старицата. Последното писмо пред да се стопи сибирскиот мраз...
Христо отсутен со мислите во минатото, потсвесно забележа дека неговиот поглед се уште е закован во малото, изнемоштено врапче, кое не колвна ни трошка лебец, туку со тажни очи гледаше кон небесата, сакајќи да полета кон височините.
-Бате! Бате!- викна Христо на сиот глас.
Ја отвори вратата, го зеде нежно в рака малото измрзнато од студ врапче и го внесе во топлата одаја. Го галеше, му хукаше во клунчето за да го стопли и да му подари барем неколку дни од својот живот. Во него, во врапчето гледаше човек, го гледаше својот постар брат кој никогаш не го сретнал и не го видел во својот живот.
-Брате, ти дојде да ме видиш, во толку студено време, во толку голема зима?- му зборуваше на птицата со глас што трепери.
Врапчето молчеше уплашено. Гледаше во Христо барајки начин како да се спаси од прегратката на неговите раце.
-Долги и студени се зимите на Балканот, брате. Овде, снеговите не доаѓаат од Сибир, ниту студот доаѓа од Урал. Овде, сè мириса на Балкан, па и зимите на кои никој не им бара виза кога доаѓаат долги и студени...
Врапчето се уште трепереше а срцето му чукаше сè посилно и посилно од стравот што го чувствуваше од прегратките на човекот.
-И ти, ако сакаш да одлеташ до стреата на старата куќа нa дедо ни, на граница ќе ти побараат виза која никогаш нема да ја добиеш,- милно продлжуваше да му зборува Христо на малата птица.
Молчеше врапчето преплашено, не знаејќи што се случува ниту со него, ниту со човекот што го држи во рацете како во златен кафез.
-Нема да добиеш виза, брате, затоа што си птица која пее или само молчи на својот јазик. И немееш на својот јазик како што немеам јас на мојот, на нашиот заеднички јазик!
Кога се разбуди Христо навален во фотелјата, наместо врапче во своите раце виде како го држи со отворени страници списанието кое зеде да го чита пред сонот да заплива во некогашното јаве. На страницата беше отпечатена песната „Иднината на птиците" од швајцарскиот поет Александар Воазар:
„Кога ќе набереме
доволно лисја
и ќе исечеме доволно гранки
и ќе собориме доволно стебла,
што ќе стане
со безбројните птици на голото небо?"
Меѓу соборените стебла во песната го немаше врапчето.
Ја немаше таму, во таа песна, во таа шума, во тоа европско небо над Швајцарија ниту иднината на птиците од Христовата Татковина.
22 февруари 2012 г. Панде Манојлов
| 
